Fragas do Mandeo

 
Na semente dunha árbore podemos ve-lo futuro do bosque. Dende que a recollemos no monte até que reforestamos, hai un longo e prometedor camiño.

No noso viveiro estamos a reproducir dezaseis das vinte e dúas especies de árbores autóctonas da nosa bisbarra. Nestas datas andamos moi ocupados en dúas tarefas. A primeira delas é transplantar as plantas que naceron o ano pasado nas bandexas forestais, para que durante o seu segundo ano de vida medren en macetas individuais, pois aínda son moi pequenas para competir no monte cos fieitos.

Paralelamente estamos levando ós montes que custodiamos a planta que xa pasou un ano en maceta. É un traballo duro, pois non se trata soamente de plantar, se non que hai que prepara-las parcelas, eliminando os toxos e silvas que limitarían o crecemento do que plantemos. De paso, tamén libramos ás árbores plantadas en anos anteriores dos fieitos secos que caeron sobre elas no outono, de maneira que esta primavera poidan medrar de novo con vigor.

Dende que recollemos sementes no monte, para así ter planta de ecotipo local plenamente adaptada ás condicións da nosa bisbarra, até que xa poden medrar como árbores novas sen ningún tipo de atención, pasan varios anos. Pero se queremos bosques autóctonos pluriespecíficos con abundante alimento para todo tipo de fauna ó longo das estacións, temos que ter paciencia e prestar especial atención a reforestar con aquelas especies máis escasas.

Segundo pasa o tempo, cada vez acumulamos máis experiencia na reprodución do noso arborado autóctono. O ano pasado logramos moi bos resultados coa sementeira de acivros e de érbedos, dúas especies infrecuentes nos montes da bisbarra. Neste ano esperamos recoller sementes doutras dúas especies tamén raras, o lamigueiro e a maceira brava. Tras séculos de impactos antrópicos, as especies máis escasas enfróntanse a problemas de dispersión e de xerminación, polo que non van ser capaces de recolonizar polos seus propios medios as parcelas que custodiamos. Noutras palabras: precisan da nosa axuda.

 
Na última inspección periódica da nosa reserva do Ollo da Roda, detectamos que aparecera un foco de tradescantia. Está medrando na linde da zona húmida e incluso algúns exemplares xa nacen na auga. Debido ó risco inminente de que se espalle polo espazo encharcado, onde sería moi difícil eliminala, programamos para o próximo domingo día 26 unha xornada de voluntariado para tratar de erradicala.

O traballo é doado e o lugar de fácil acceso. Non fai falla levar ferramentas, pero hai que vestir roupa axeitada e calzado robusto (preferiblemente botas de auga), así como protectores para os xeonllos. Prognostican bo tempo, pero frío a primeira hora, polo que é conveniente ir ben abrigado. Non debe esquecerse algo de picar e de beber para cando fagámo-lo descanso a media mañá.

Se queres axudar a manter en bo estado ecolóxico este enclave, podes apuntarte enviándonos con antelación os teus datos (nome completo, DNI, móbil, data de nacemento e concello de residencia). Así poderemos notificarche cambios de última hora, facerche un seguro de accidentes e facilitarasnos a organización. Na sección Contacto atoparás a información necesaria.

Punto de encontro: Centro de Saúde de Betanzos.
Data: Domingo 26 de febreiro de 2023.
Hora: Ás 9:30, para rematar ás 14:00 horas.

Post data: O tempo foi perfecto para traballar, cunha temperatura agradable, malia que prognosticaran frío. Retiramos 263,15 kg de biomasa de tradescantia e 65,85 kg de lixo. Aínda que as 15 persoas que participamos traballamos arreo, haberá que volver, pois non logramos rematar co foco.

A Deputación da Coruña financiará nun 80 % os seguros de voluntariado.

 
Na anterior xornada de voluntariado acudimos ó pazo de Mariñán para eliminar un foco de especies exóticas situado na xunqueira, xusto diante da finca do pazo. Estaba composto por numerosos plumachos, acompañados de varios exemplares de palmitos e de evónimos xaponeses. Tamén recollemos todo o lixo que atopamos na xunqueira.

Pero quedounos por eliminar a mancha de uña de gato. O próximo domingo tentaremos acabar con ela. O traballo non será difícil, salvo para as persoas con mobilidade condicionada, pois hai que baixar dende o xardín á xunqueira por unha escada.

O punto de encontro será o propio pazo de Mariñán. Non fai falla levar ferramentas, pero hai que vestir roupa axeitada e calzado robusto. Como seguramente faga frío a primeira hora, é conveniente ir ben abrigado. Non debe esquecerse algo de picar e de beber para cando fagámo-lo descanso a media mañá.

Se queres axudar a mellorar o estado dun enclave no que se xuntan valores do patrimonio natural e do cultural, podes apuntarte enviándonos con antelación os teus datos (nome completo, DNI, móbil, data de nacemento e concello de residencia). Así poderemos notificarche cambios de última hora, facerche un seguro de accidentes e facilitarasnos a organización. Na sección Contacto atoparás a información necesaria.

Punto de encontro: Entrada ó pazo de Mariñán.
Data: Domingo 12 de febreiro de 2023.
Hora: Ás 9:30, para rematar ás 14:00 horas.

Post data: A diferenza dos días anteriores, as temperaturas agradables desta mañá facilitaron o traballo. Os doce participantes actuamos de xeito eficaz e organizado, rematando a eliminación do foco de uña de gato incluso unha hora antes de finaliza-la xornada. Coas 77 esportas que subimos ó xardín do pazo á man, enchemos até os topes o remolque. O balance da biomasa retirada foi un volume de 4 m³, cun peso de 690,9 kg. Aínda que na xornada anterior xa fixéramos unha recollida de lixo, tamén retiramos refugallos que pesaron 6,2 kg. Agora quédanos revisar periodicamente este punto para verificar que non volven a aparecer especies exóticas invasoras.

A Deputación da Coruña financiará nun 80 % os seguros de voluntariado.

 
Hoxe achegámonos a Carral invitados polo seu concello. Como parte do programa Películas documentais galegas, na Casa da Cultura proxectouse Eucalyptus, de Elena Flores e Miguel Souto.

O motivo de invitarnos a participar no coloquio posterior foi que neste documental aparecemos nunha breve entrevista. Acompañáronos os colegas de Brexa, a asociación local de custodia do territorio. Entre as dúas entidades ofrecémo-la nosa perspectiva sobre o bosque autóctono, a maneira de abordar a súa recuperación e as accións que estamos realizando para avanzar, aínda que sexa paseniñamente, nese obxectivo. O público amosou o seu interese a través das numerosas preguntas, prolongándose o acto até ben tarde, polo que consideramos ter transmitida a nosa visión satisfactoriamente.

 
Hoxe acudimos por segundo ano ó acto no que o Concello de Coirós fai entrega das axudas anuais ás entidades activas no seu termo municipal. Aparte do recoñecemento implícito na achega económica, o alcalde tivo a amabilidade de gabar ante o público o noso traballo.

Unha importante vantaxe destas axudas é que non están ligadas a proxectos concretos, polo que podemos destinalas a aquelas necesidades de actuación que van xurdindo ó longo do ano nas parcelas que custodiamos. Isto as fai moito máis versátiles que outras subvencións ―tanto públicas como privadas― nas que, por ser finalistas, non existe esa flexibilidade.

Agradecemos ó Concello de Coirós o seu continuado apoio, único na bisbarra, no que hai que salientar os convenios de custodia asinados nos anos 2015 e 2016. Grazas a eles realizamos actuacións tan significativas como a recuperación do bosque autóctono no monte da Espenuca ou a creación da Reserva de Anfibios do Catorce.

 
Cando remata o ano ábrese un período de reflexión e, desgraciadamente, de moito traballo administrativo. O primeiro de todo é facer balance: Pode resumirse o que temos feito durante o 2022 en que retiramos nos espazos naturais da nosa bisbarra un total de 6,4 toneladas de biomasa de 22 especies exóticas distintas, principalmente nos ríos e nas praias. Con respecto á recollida de lixo, foron 8,7 toneladas, sobre todo na xunqueira da ría de Betanzos; neste resultado foi clave o papel da lancha que mercamos a mediados de ano. No que toca a superficie custodiada, as adquisicións realizadas permitiron ampliar a superficie en 7.581 m².

O segundo son as tediosas tarefas de facer trámites e redactar informes. O máis importante delas é trasladarlle á Axencia Tributaria neste mes de xaneiro a información sobre as doazóns recibidas, para que lles apareza ós nosos doadores a correspondente dedución na próxima declaración da renda.

Pero tamén será un período moi activo no monte. De feito, xa empezamos o mes pasado a preparar varias parcelas para reforestar con árbores autóctonas procedentes do noso viveiro.

Resumindo: Non podemos demorarnos moito mirando atrás, porque a natureza na nosa bisbarra precisa de actuacións decididas, constantes e pacientes, para así lograr deter o seu progresivo deterioro e avanzar na súa recuperación.

Se aínda non colaboras connosco, lembra que podes apoiarnos como voluntario, como doador, ou incluso das dúas maneiras. Deste xeito compartirás a nosa satisfacción por facer algo eficaz polo patrimonio natural da nosa bisbarra.

 
Dende a súa botadura a mediados de agosto, a nosa lancha saíu tódalas semanas a navegar pola ría de Betanzos. A súa principal misión foi a de retirar lixo na xunqueira, co resultado de que esta semana superámo-lo fito de ter apañadas máis de seis toneladas de refugallos.

As persoas que pasean habitualmente polo porto de Betanzos poden comprobar como zarpa a primeira hora da mañá rumbo á marisma, faga o tempo que faga, para logo volver a última hora cargada até os topes con sacos cheos de refugallos. Alí son pesados un a un, totalizando nestes momentos a cifra de 6.108,10 kg.

A recollida de lixo na xunqueira presenta varias dificultades, aparte dos condicionantes impostos polas mareas e a climatoloxía adversa. Os refugallos están moi dispersos, frecuentemente ocultos pola vexetación, o que fai que moitas veces soamente os localicemos polo ruído que fan ó pisalos. Nas canles, o esteiro entorpece tanto o tránsito como a recollida, especialmente cando son plásticos agrícolas grandes ou pezas de gomaespuma que están parcialmente enterrados na lama.

A natureza dos refugallos atopados no sector da marisma máis próximo a Betanzos apunta claramente a unha orixe urbana e á festa dos Caneiros. Soamente en zonas próximas ó Pedrido pode falarse de procedencia mariña, pois alí xa se atopan restos de artes de pesca e de actividades náuticas arrastrados polas mareas.

A antigüidade dos refugallos chega a ser alta. Cando están ocultos entre a vexetación ou enterrados no esteiro, consérvanse íntegros, aparecendo envases que soamente se utilizaban hai catro décadas. Cando os plásticos levan moito tempo expostos á luz solar, desintégranse na man en cachiños ó intentar recollelos, transformándose en microplásticos. Os numerosos xabarís que transitan a marisma tamén esnaquizan moitos envases.

Os refugallos atopados son do máis variado. Destacan as botellas de vidro das máis diversas bebidas. Tamén as de plástico, moitas delas aínda con parte do seu contido orixinal. Sorprende a abundancia de pelotas e doutros xoguetes, entre eles numerosas pistolas de auga. Aparece moita roupa e calzado. Levadas polas mareas e o vento, as pezas de poliexpán están dispersas por toda a xunqueira. Tamén é salientable o elevado número de acendedores desechables, así como de pauiños de lambetadas e de bastonciños de limpeza dos ouvidos. Calquera obxecto cotián pode aparecer na xunqueira, por moi pesado que sexa.

Esta campaña, centrada na mellora ecolóxica da marisma, está sendo posible grazas ó noso voluntariado e ó apoio da Deputación da Coruña (esta entidade sufragará boa parte da adquisición da embarcación e dos seguros de voluntariado). Non vai finalizar co ano que está a piques de rematar, pois a cantidade de lixo acumulado na xunqueira vai precisar dunha actuación perseverante durante moito tempo.

 
Hai enclaves sobranceiros por coincidir neles altos valores patrimoniais de carácter ambiental e cultural, como é o caso de Mariñán. O pazo de Láncara (orixinalmente unha defensa do século XV) está declarado ben de interese cultural, os seus xardíns albergan árbores senlleiras e goza de magníficas vistas sobre unha zona da marisma onde se concentran as aves acuáticas.

Pero o caso é que ten unha tacha. Na xunqueira diante do pazo abunda o lixo e, xusto a carón do muro da súa finca, medra un foco de especies exóticas invasoras composto por plumachos, uña de gato e palmitos. Xa temos retiradas 17 macollas de plumachos, pero aínda queda moito traballo.

Por este motivo convocamos unha xornada de voluntariado ambiental para o próximo sábado, co obxectivo de recoller todo o lixo que poidamos, elimina-la uña de gato e arrinca-los plumachos que quedan.

O punto de encontro será o pazo de Mariñán. Non te preocupes polas ferramentas, pero é conveniente que leves unhas luvas e botas de auga. Para evitar meter accidentalmente un xunco nun ollo recollendo lixo, leva gafas (de seguridade, de sol ou graduadas). Non esquezas algo de picar e de beber para cando fagámo-lo descanso a media mañá.

Se queres axudar a mellorar o estado deste enclave, podes apuntarte enviándonos con antelación os teus datos (nome completo, DNI, móbil, data de nacemento e concello de residencia). Así poderemos notificarche cambios de última hora, facerche un seguro de accidentes e facilitarasnos a organización. Na sección Contacto atoparás a información necesaria.

Punto de encontro: Entrada ó pazo de Mariñán.
Data: Sábado 12 de novembro de 2022.
Hora: Ás 9:30, para rematar ás 14:00 horas.

Post data: Os dez participantes nesta xornada repartíronse en dous grupos. Un deles recolleu 256,4 kg de lixo na xunqueira; o outro arrincou as 5 macollas de plumachos que aínda quedaban, as cales pesaron 265 kg, ademais de 6 palmitos e 10 evónimos. Así demos por rematada a eliminación destas especies exóticas e a xunqueira quedou máis limpa do que estaba. Pero aínda queda traballo, pois non nos deu tempo a abordar a erradicación do foco de uña de gato.

A Deputación da Coruña financiará nun 80 % os seguros de voluntariado.

 
Tras a longa seca estival que sufrimos este ano, chegaron as choivas. As correntes de borrascas non lograron paraliza-la nosa actividade, aínda que sen dúbida dificultaron varias das nosas actuacións nas últimas semanas.

Litoral: Dende a botadura inaugural da nosa lancha a mediados de agosto, temos saído con ela un día tódalas semanas para recoller lixo na xunqueira da ría de Betanzos. Nestes momentos levamos retiradas 3,5 toneladas de refugallos (3.464,80 kg, dos que 674,65 kg corresponden á eco-regata). Tamén arrincamos unha macolla de plumachos no carrizal da Cangrexeira e onte iniciámo-la eliminación do foco que está a carón do muro do pazo de Mariñán, onde arrincamos 8 macollas.

Reserva do Catorce: Ademais de repasa-las zonas onde reaparece a xunca olorosa, arrincando tódolos exemplares que naceron, realizamos varias tarefas de mantemento que foron demoradas pola pandemia: rexuvenecemento de charcas, roza de camiños interiores, limpeza de cunetas, redución do mato, poda de árbores, clareo de coníferas, etc. Con estas actuacións buscamos manter en bo estado os hábitats de reprodución dos anfibios e facilita-la accesibilidade dos que visiten a reserva.

Ríos: No río Mandeo xa rematámo-la recollida de lixo e a eliminación de invasoras trimestrais no treito de 7,6 km de ribeira que apadriñamos. Aínda que apareceu pouco lixo, permitiunos eliminar os dous incipientes focos de tradescantia que localizamos nesta ocasión, ademais de repasa-los vellos focos do balneario do Bocelo e da fábrica de luz do Zarzo. O día 22 fixemos unha xornada de voluntariado para percorrer boa parte deste tramo, na que participou un grupo de empregados de Inditex e familiares seus, conformado por 20 adultos e 8 cativos.

Viveiro: Non deixamos de atende-las numerosas árbores que medran no noso viveiro, de 16 especies autóctonas distintas, á espera de que chegue o día de plantalas no monte, aínda que coas choivas xa non é preciso estar tan pendentes delas coma no verán.

No próximo mes esperamos remata-la eliminación do foco de plumachos de Mariñán e as tarefas de mantemento na Reserva de Anfibios do Catorce, repasa-lo tramo apadriñado no río Mendo e volver ós montes que des-eucaliptizamos recentemente en Espenuca para acabar cos rebrotes de eucaliptos que teñan aparecido. Tamén temos previsto continuar coas saídas semanais na lancha para recoller lixo, mentres as inclemencias meteorolóxicas non o impidan. Como pode verse, traballo non falta cando se trata de conserva-la natureza.

 
Onte rematou a novena edición da Semana de Custodia nas Mariñas. Xa que logo é un bo momento para meditar sobre os seus resultados.

Eco-regata: Arrancamos o programa o sábado día 17 coa celebración da sétima edición da Eco-regata da Ría de Betanzos. Nesta xornada de voluntariado ambiental participaron 33 persoas e seis embarcacións: do Pedrido viñeron O Petelo e Melgacho, de Betanzos as lanchas Sin Frenos, Rodando e Pesca, ás que sumouse a nosa embarcación. Finalizada a travesía, pesamos todo o lixo recollido na xunqueira, totalizando 674,65 kg. Entre os refugallos máis singulares pode citarse un coco, como se a marisma se localizara nos trópicos, e entre os máis voluminosos un lavabo. Na organización colaboraron asociacións do Pedrido (Club de Remo Olímpico do Mandeo e a Asociación Ría do Pedrido), de Paderne (Roxín Roxal) e de Betanzos (Amigos dos Ríos de Betanzos e Lar de Unta). A xornada rematou cunha magnífica cea de convivencia no porto, grazas á xenerosidade de Lar de Unta e de Roxín Roxal. Comercial Vicente de la Fuente colaborou proporcionando auga e electricidade. Con esta edición, podemos afirmar que as eco-regatas levan retirado da xunqueira máis de 80 metros cúbicos de lixo, sendo a única iniciativa que se toma en serio este problema que sofre a ría. Aínda así, o reto de chegar a limpala completamente está moi lonxe, tanto pola cantidade de refugallos coma pola súa enorme superficie.

Coloquio: O pasado xoves tivemos a ocasión de conversar co Dr. Joaquín Giménez de Azcárate, nun coloquio que titulamos Mergullándonos nos bosques mariñáns. A intervención deste profesor da Universidade de Santiago de Compostela emitiuse en directo por vía telemática, estando actualmente dispoñible en Youtube. Nesta longa entrevista fomos facéndolle preguntas sobre a composición dos nosos bosques, a súa relevancia e o seu estado de conservación. Abordouse nela a conveniencia de facer restauracións orientadas a obter unha maior biodiversidade. Como conclusión do coloquio está o recoñecemento da excepcionalidade dos nosos bosques, caracterizados por ser termófilos e desenvolverse en ambientes hiperoceánicos, de maneira que facilitan a presenza dunha flora nemoral con frecuencia relíctica, e consecuentemente salientando a imperiosa necesidade de conservar o pouco que nos queda deles e incluso de favorecer a súa ampliación.

Limpeza de ríos: Onte participamos na limpeza simultánea dos ríos galegos que convoca o Proxecto Ríos, cunha xornada de voluntariado ambiental na que participaron 20 persoas. Achegámonos até a ponte da Ermida, no río Mendo, para continuar retirando os refugallos que alí se acumulan dende hai décadas. Mentres uns enchían os sacos con lixo e as esportas con entullos, un grupiño dirixiuse ó rego das Bouzas en busca dunha roda de camión alí guindada, onde tivemos que organizarnos ben para subila pola elevada pendente da ladeira tirando dunha corda. Finalmente, o lixo apañado na xornada pesou 813,40 kg, cifra que sumaremos ó que recollemos percorrendo trimestralmente os 44 km de ribeira que apadriñamos nos ríos da nosa bisbarra para lograr mantelos limpos.

O obxectivo deste evento anual é o de difundir a necesidade de que os cidadáns se impliquen directamente na conservación do patrimonio natural da bisbarra. A través das conferencias buscamos informar sobre os seus valores e divulgar a importancia de conservalo; mediante as xornadas de voluntariado ofrece-la posibilidade de participar directamente en experiencias que avanzan na súa conservación con accións directas, eficaces e continuadas no tempo, favorecendo a vinculación emocional cos espazos protexidos. Xa que logo, aínda que o programa deste ano foi máis breve que en edicións anteriores, consideramos que o balance neto segue a ser moi positivo, pois cumprimos cos obxectivos.

¡Grazas a tódolos que botaron unha man para lograr este novo éxito!